Sunday, October 28, 2007

Manifesto de Prago

Ĉi tiu ne estas mia artikolo, sed mi estas tute konvinkita pri ĉiu vorto inkluzivita ĉe la teksto, do mi tute konsideras kiel humana obligo kopii kaj prezenti ĝin por la legado de miaj geamikoj kaj samideanoj.

Franz J Fortuny

-------

Manifesto de Prago

Versio 31 aŭgusto 2005

de la movado por la
internacia lingvo Esperanto

Ni, anoj de la tutmonda movado por la progresigo de esperanto, direktas ĉi tiun manifeston al ĉiuj registaroj, internaciaj organizoj kaj homoj de bona volo, deklaras nian intencon firmvole plulabori por la celoj ĉi tie esprimitaj, kaj invitas ĉiun unuopan organizaĵon kaj homon aliĝi al nia strebado.

Lanĉita en 1887 kiel projekto de helplingvo por internacia komunikado, kaj rapide evoluinta en vivoplenan, nuancoriĉan lingvon, esperanto jam de pli ol jarcento funkcias por kunligi homojn trans lingvaj kaj kulturaj baroj. Intertempe la celoj de ĝiaj parolantoj ne perdis gravecon kaj aktualecon. Nek la tutmonda uzado de kelkaj lingvoj, nek progresoj en la komunikad-tekniko, nek la malkovro de novaj metodoj de lingvo-instruado verŝajne realigos jenajn principojn, kiujn ni konsideras esencaj por justa kaj efika lingva ordo.


1. Demokratio
Komunika sistemo, kiu tutvive privilegias iujn homojn, sed postulas de aliaj, ke ili investu jarojn da penoj por atingi malpli altan gradon de kapablo, estas fundamente maldemokratia. Kvankam, kiel ĉiu lingvo, esperanto ne estas perfekta, ĝi ege superas ĉiun rivalon en la sfero de egaleca tutmonda komunikado.

Ni asertas, ke lingva malegaleco sekvigas komunikan malegalecon je ĉiuj niveloj, inkluzive de la internacia nivelo. Ni estas movado por demokratia komunikado.


2. Transnacia edukado
Ĉiu etna lingvo estas ligita al difinita kulturo kaj naci(ar)o. Ekzemple, la lernejano, kiu studas la anglan, lernas pri la kulturo, geografio kaj politiko de la anglalingvaj landoj, precipe Usono kaj Britio. La lernejano, kiu studas esperanton, lernas pri la mondo sen limoj, en kiu ĉiu lando prezentiĝas kiel hejmo.

Ni asertas, ke la edukado per iu ajn etna lingvo estas ligita al difinita perspektivo pri la mondo. Ni estas movado de transnacia edukado.


3. Pedagogia efikeco
Nur malgranda procentaĵo el tiuj, kiuj studas fremdan lingvon, ekmastras ĝin. Plena posedo de esperanto eblas eĉ per memstudado. Diversaj studoj raportis propedeŭtikajn efikojn al la lernado de aliaj lingvoj. Oni ankaŭ rekomendas esperanton kiel kernan eron en kursoj por la lingva konsciigo de lernantoj.

Ni asertas, ke la malfacileco de la etnaj lingvoj ĉiam prezentos obstaklon por multaj lernantoj, kiuj tamen profitus el la scio de dua lingvo. Ni estas movado por efika lingvo-instruado.


4. Plurlingveco
La esperanto-komunumo estas unu el malmultaj mondskalaj lingvokomunumoj, kies parolantoj estas senescepte du- aŭ plurlingvaj. Ĉiu komunumano akceptis la taskon lerni almenaŭ unu fremdan lingvon ĝis parola grado. Multokaze tio kondukas al la scio de kaj amo al pluraj lingvoj, kaj ĝenerale al pli vasta persona horizonto.

Ni asertas, ke la anoj de ĉiuj lingvoj, grandaj kaj malgrandaj, devus disponi pri reala ŝanco por alproprigi duan lingvon ĝis alta komunika nivelo. Ni estas movado por la provizo de tiu ŝanco.


5. Lingvaj rajtoj
La malegala disdivido de potenco inter la lingvoj estas recepto por konstanta lingva malsekureco, aŭ rekta lingva subpremado ĉe granda parto de la monda loĝantaro. En la esperanto-komunumo la anoj de lingvoj grandaj kaj malgrandaj, oficialaj kaj neoficialaj, kunvenas sur neŭtrala tereno, dank' al la reciproka volo kompromisi. Tia ekvilibro inter lingvaj rajtoj kaj respondecoj liveras precedencon por evoluigi kaj pritaksi aliajn solvojn al la lingva malegaleco kaj lingvaj konfliktoj.

Ni asertas, ke la vastaj potencodiferencoj inter la lingvoj subfosas la garantiojn esprimitajn en tiom da internaciaj dokumentoj, de egaleca traktado sendistinge pri la lingvo. Ni estas movado por lingvaj rajtoj.


6. Lingva diverseco
La naciaj registaroj emas konsideri la grandan diversecon de lingvoj en la mondo kiel baron al komunikado kaj evoluigo. Por la esperanto-komunumo, tamen, la lingva diverseco estas konstanta kaj nemalhavebla fonto de riĉeco. Sekve, ĉiu lingvo, kiel ĉiu vivaĵospecio, estas valora jam pro si mem kaj inda je protektado kaj subtenado.

Ni asertas, ke la politiko de komunikado kaj evoluigo, se ĝi ne estas bazita sur respekto al kaj subteno de ĉiuj lingvoj, kondamnas al formorto la plimulton de la lingvoj de la mondo. Ni estas movado por lingva diverseco.


7. Homa emancipiĝo
Ĉiu lingvo liberigas kaj malliberigas siajn anojn, donante al ili la povon komuniki inter si, barante la komunikadon kun aliaj. Planita kiel universala komunikilo, esperanto estas unu el la grandaj funkciantaj projektoj de la homa emancipiĝo - projekto por ebligi al ĉiu homo partopreni kiel individuo en la homa komunumo, kun firmaj radikoj ĉe sia loka kultura kaj lingva identeco, sed ne limigite de ili.

Ni asertas, ke la ekskluziva uzado de naciaj lingvoj neeviteble starigas barojn al la liberecoj de sinesprimado, komunikado kaj asociiĝo. Ni estas movado por la homa emancipiĝo.

Prago, julio 1996.


Technorati Tags:

Thursday, August 23, 2007

Libera tempo por esprimi ideojn

"YouTube" Ĉu vi konas la paĝaron? Vere ĝi estas pli ol simpla paĝaro. Multe da personoj kiuj ĝuas filmi sin mem produktas videojn kaj alŝuti ilin al paĝaro por ke aliaj povu vidi ilin. Multe da tiuj videoj ne estas interesaj aŭ bone filmitaj, sed kelkaj el ili certe estas interesaj kaj aldonas valorajn konsilojn kaj esprimas interesajn opiniojn.

La politikaj kandidatoj uzas la paĝaron ne nur por lasi ilin videojn, sed ankaŭ por aŭskulti tion, kion siaj elektontoj pensas aŭ volas demandi al ili. Eble, kelkaj politikistoj eĉ ŝanĝas kelkajn el iliaj ideoj por pli bonaj ideoj, sekvante la konsilojn de siaj partianoj.

Por alŝuti videon oni nur devas filmi ĝin. Se oni havas komputilon kun fotilo, oni povos sin filmi per la Mikrosofta programo "MovieMaker". Tiu programo ricevos signalon de fotilo aŭ filmilo kaj skribos en dosieron kiu enhavos la imagojn. Poste la registrado, oni eĉ povos fiksi la rezulton per alia komputila programo, ofte nomita "Movie Editor", aŭ filmeditilo. Fine, kiam oni estas tute aŭ iomete konvinkita pri la rezultoj, do oni alŝutos la dosieron al "YouTube" paĝaro.

Tamen, oni ne devas halti spiradon esperante vidantojn. Tuj oni devas komenci la proksiman produkton, ĉiam pensante kaj planante novajn ideojn.

Eble la plej malbona kondiĉo por paroli estas tiu, je kiu la parolanto ne konas profunde la temon de la diskuto aŭ parolado. Multe da personoj havas etajn ideojn, sed ili ne tute komprenas ilin. Do, se ĉi tiuj personoj intencas ion esprimi, eble ili finos sen ion gravan komuniki. La komunikado inter homoj estas grava, sed bezonas klarajn pensojn. Unu penso nur klariĝos ĝis tuto pri ĝi estas tute klara kaj komplete komprenita de la komunikontoj.


Saturday, July 28, 2007

Planoj por la disdonado de Esperanto kiel UPL

Efikeco estas nia plej grava manko. Ĉu ni vere kredas? Jes? Do, oni pravas klarigante ke esperanto ankoraŭ ne estas simple la universala ponta lingvo pro la manko de efikeco de ĉiuj kiuj kredante je esperanto kiel solvo, ne estas povinta efike komuniki la ideon al ceteraj homaj estoj.

Ĉu vi opinias ke la esperanto vere estas la solvilo al la hodiaŭa komunikada kaĉo tra kiu la tuta mondo vivas? Se jes, kion vi proponas farigi tion?

En ĉi tiu forumo, ĝis hodiaŭ, mi povas difini (krom aliaj) unu specon da partoprenantoj laŭ kiuj la esperanto estas tre amuza ideo, eble interesa intelekta pozicio, tre stimulanta temo por socialaj paroladoj. Krome ĉi tiu ideo, tiuj intelektaj partoprenantoj, tre laŭaj al la tutaj intelektuloj de la mondo, feliĉe deklaras per fakta parolado la tutan maleblecon de la homaro akcepti aŭ kompreni la konvenecon de la esperanta lingvo kiel UPL (universala ponta lingvo).

La deklaraĵo simple difinas per ĝia enhavo, ke la homaro tradicie estis kaj estos nekapabla akcepti tion, kion vere oportuno por ĝi povus esti. La homa besto, foje nomita "Kutimema Besto", aŭtomate oponos iun ajn ideon kiu kontraŭas siajn ĉiutagajn kutimojn. Tio estas historie videble kaj neniu kontraŭdiros tion sen iom da stulteco.

Precize pro tio, nia plej grava celo devas esti kontraŭbatali tian obstinecon. Se tia obstineco ne ekzistus, la esperantiĝado de la homa speco jam estus farita de cent jaroj! Tiamaniere, mi ne skribus hodiaŭ pri ĉi tia temo. Eble mi kaj vi okupiĝus je multe pli gravaj aferoj, hodiaŭe certe forlasitaj pro la kaĉo de la vivo.

Mi devas difini kion mi signifas per "esperantiĝado". Certe ne la viŝado de la kulturaj lingvoj; bonvolu akordi ni ĉi tion komence.

La esperanto estus la dua lingvo, oficiale, por tutaj la homaj estoj apartenantaj al socioj je kiuj la publika instruado antaŭ estus oficiala kaj laŭ leĝo.

Sed, la UNUA lingvo ĉiam estus la loka, regiona, historia lingvo eĉ de malgrandaj homaj grupoj. Ekzemple, la eskimoj lernus oficiale sian kulturan lingvon plus esperanton. Samtempe, en la plej grandaj urboj de Eŭropo aŭ Usono, Aŭstralio aŭ Japano, Ĉinio aŭ Hindio, la lernantoj oficiale lernus sian kulturan, grandan aŭ malgrandan lingvon plus esperanton.

Tiamaniere, tutaj la homoj de la mondo, renkontiĝante je iu aj situacio tuje scius kiel komenci interparolado inter ili...

"Pola!"
"Usonano!"

(La parolado kontinuus esperante, kompreneble!)

"Italo!"
"Italo!"

(La parolado kontinuus itale, kompreneble).

"Turko!"
"Meksikano"

(La parolado kontinuus esperante, kompreneble).

Kiu faras la leĝojn? La kongresaj politikistoj faras la leĝojn. Pli kaj pli landoj en la tuta mondo jam adoptis tian sistemon. Se vi fidas esperanton kiel ponta lingvo, kial vi ne organizas konstantajn vizitojn al viaj kongresaj politikistoj ĝis renkonti iun ajn dotita de vera inteligento, sen multa da politika rubo en kapo. Mi konsentas ke tia renkonto estos malfacila, sed malfacilaj celoj estas la plej indaj, ĉu ne? Renkontante la specialan politikiston, komencu transmisii la ideon. Faru vian unuan kongresan politikiston interesigi aliajn politikistojn. Faru liston; parolu al ili direkte.

La celo: pluraj miliardoj da esperantistoj post malpli ol dek jaroj.

Metodo por disdoni la lingvon.

Esperantisto instruas al dek novaj lernantoj. Tri semajnoj.
Kvin el novaj lernantoj instruas, ĉiu, al dek novaj lernantoj. Tri semajnoj.
(Ni konsideras kvin el la novaj lernantoj ne povos instrui tuj).

Ĉiu tri semajnoj, komencante per unu esperantisto, kvin novaj esperantistoj povos instrui dek novajn lernantojn.

Komencu tra la tuta mondo per kvardek mil da hodiaŭaj esperantistoj. Ni faru la matematikon:

unu * dek
kvin * dek = 50 * 10 = 500 * 10 = 5000 * 10 = 50000 * 10 = 50000
1 2 3 4 5

Ĉiu tri semajnoj kvin komencos instruadon por dek novaj personoj.

Kvin instruas al dek, sed nur kvin el dek instruos al proksimaj dek.

Ne ebla? Ne ebla estas nur tio, kion ni akceptas tiele.

Ripetante:

1) En la tuta mondo, 40000 (kvardek mil) esperantistoj komencos instrui, ĉiu el ili, al dek novaj personoj.

2) Post tri semajnoj, kvin el la dek, tion kion ili lernis, ili instruos al dek novaj personoj.

3) Ripetu 2 senfine...

Je malpli ol tri monatoj, la ondo jam kovros la tutan mondon!

Kompreneble, ĉiu persono devos okupiĝi je la lernado de esperanto, dum 6 monatoj da sia vivo, du horojn ĉiutage: unu horo por lerni kaj 50% el ili, unu horo por instrui.

La organizado de tiu ideo estas la centrala punkto. Sen bona kaj efika organizado, nenio sukcesos. Kompreneble, antaŭ intenci la organizon, oni bezonas konvinki la homamasojn. Tiel, kiel oni ilin konvinkis pri la neceso zorgi la naturan medion. Nuntempe, escepte de kelkaj tro konservaj usonaj politikistoj, ĉiu homa esto ja komprenas la gravecon zorgi la medion. Kompreneble, la temo "medio" estas sendube pli klara ol la temo "ponta lingvo". La celo, nia celo, estas konvinki la homan specon pri la konveneco enhavita je esperanto kiel UPL (Universala Ponta Lingvo).

Videble, ni antaŭ devas esti tute konvinkitaj pri la ideo. Se vi bezonas ion por konvinkiĝi, vi ankoraŭ ne estas preta por ĉi tiu celo.

Bonvolu ankoraŭ ne pensi pri la eblajn manierojn atingi la celon. Almenaŭ, ne nun.

Nun estas nur la tempo por pensi pri la kialoj pro kiuj la Esperanto estas la plej konvena ilo kiel UPL (Universala Ponta Lingvo). UPL inter landoj kaj en landoj, inter lokaj popoloj kiuj parolas malsamajn lingvojn.

Estas fantaziema pensi ke firmaoj kiuj publikigas esperantajn librojn estas firmaoj direktataj de personoj konvinkitaj pri esperanto. Tute falsa ideo! Firmao kiu publikigas esperantajn librojn celas aŭ esperas kaj krei merkaton kaj respondi al merkato. Oni malpli kaj malpli trovas esperantajn librojn en librovendejoj pro la manko de merkato!

La Interreto signifas la plej realema ilo por ne multekoste disdoni la integralan ideon laŭ kiu Esperanto igos Universalan Pontan Lingvon. La Interreto, rezulto de komputa teĥnologio, estas eble la unua klara provo de teĥnologio kiel ilo per kiu la homa vivo povas tute ŝanĝi. La teĥnologio ne ŝanĝas la vivon, sed ebligas homon selekti inter pli diversaj alternativoj.


Wednesday, May 2, 2007

Energio: radikala elemento en homa vivo.

Nuntempe ni ne povas imagi vivon sen organizita energio. Granda parto de nia speco ne ekzistus tial, kial ĝi estas nun, sen la grandega energia produktado. La tuta universo estas energio, sed por civiliza vivo, tiu energio ne sufiĉas. Estas hazarda energio. La energio bezonata de homa speco devas esti precize organizita, kaj organizi energion signifas same ol produkti ĝin. Nia speco ne povas "produkti" energion, sed nur ŝanĝi ĝin de hazarda stato al organizita stato. Nia Suno ja produktas energion, sed tiel hazarde kaj abunde ke ĝi "nur" ebligas generalajn kondiĉojn kiuj kune, igas la vivon.

La grandaj urboj de la modernaj landoj povas ekzisti kaj daŭri ekzistantaj pro tiu grandega organizado de hazarda energio. Lumoj, trajnoj, aŭtomobiloj, flugiloj, gastejoj, lernejoj, tutaj la domoj, tutaj la grandaj registaraj konstruaĵoj, ktp., bezonas grandegajn kvantojn de energio. Sen la daŭra fluado de energio, tuto ekhaltus.

Kabloj pendas de postenoj al postenoj, kilometroj kaj pli kilometroj je ambaŭ flankoj de milionoj da kilometroj de veturvojoj. Tuto por la transporto de elektra energio.

Por la movado de veturiloj oni bezonas dekmiloj da benzinstacioj kiujn konstante veturiloj vizitas por replenigi iliajn benzinujojn.

Vere nia moderna vivo, je 2007 kaj de preskaŭ antaŭ cent jaroj, dependas de energia provizo.

Denove, la tuta universo estas energio, sed kaj en materia formo kaj en luma formo. Ni bezonas eble nur iometa da la universa energio, sed en organizita formo. Do saltas nia ekzistada problemo.

La lastaj militoj estis por certiĝado de energia provizo.

Nu, pensu pri civilizo kun senfina energia provizo, je organizita formo. La vivo estus tute malsama! Milionoj da personoj hodiaŭe okupitaj en energia industrio liberiĝus kaj restus sen laboro. Tuj oni ekdiros ke tiu ĉi situacio estus grava problemo de laboro. Sed, kial ne pensi pri simpla aritmetika kalkulo? Ĉu la produktado de aĵoj, kiuj estus konsumitaj de novaj senlaboruloj, malpliiĝus kaŭze de ne bezono de laboruloj je energia produktado? Se io ajn tiele okazus, estus maljusta socia direkto kaj devus esti tute tuj haltita.

Jes, certege, senfina energia provizo ŝanĝus homan vivon. La produktado de ĉio, kion ni hodiaŭ konsumas estus farita de malpli laboruloj. Do, la laborantaj horoj malpliiĝus de averaĝe ok horojn tage al malpli ol kvin horojn tage. Kompreneble, mono gajnus valoron, ĉar milionoj ne devus esti elspezitaj je energio. La sama kvanto da mono por konsumado de milionoj da aĵoj kiuj antaŭe ne estus aĉetitaj kaŭze de energia elspezo.

Ĉu tio ĉi estas ebla? Oni havas liberon por levi, ĉu ne?

Dum mia tuta vivo mi havis konstantajn kaj reajn pensojn pri la senfina energio. Nenio malaperas, ĉio transformiĝas. La universo daŭras energian substancon je tutaj formoj. Ni ĉiam produktis energion kaj lasis ĝin libere igi denove ion, kio denove bezonas laborado por reorganiziĝi kiel utila energio. Do, multe da nia tempo, do, da nia vivo, elspeziĝas konstante je reorganizo de energio por prepari ĝin je utila formo.

Helpu min certiĝi pri boneco de proksimiĝonta viva enhavo. Ĉio estos pli bone.

Tuesday, May 1, 2007

Intencu ni ion novan por disdoni la esperanton

Mi fine sentas min preta por esprimi kompleksajn pensojn esperante. Ho, mi scias. Kial mi povas esprimi ion kompleksan se mia menso ne estas kompleksa? La alia flanko de la afero: kial mi povas esprimi ion kio ne estas kompleksa, se mia menso estas tute kompleksa kaj kompleksiĝas pli kaj pli ĉiutage?



Bele! Vortoj inter konektitaj kun longa signifo. Frazoj kaj parafoj... tute por ion diri.



Mia investo je studado de esperanto eble jam tuŝas 60-70 horojn. Bonvolu diri al mi kiun lingvon oni povas lerni kaj povi esprimi tial pensoj post investi ne plu ol 70 horojn?



Kaj la plej bela parto de la afero konsistas en mia libereco por kontinui aŭ daŭri per mi mem. Tio ĉi signifas ke mi bezonas preskaŭ neniun helpon de instruisto. Mi estas mia instruisto, aŭ lernu.org kaj aliaj Interretaj paĝoj, sed ne homa instruisto. La oportuno enhavita en Interreto por disdoni la Esperantan Movadon ne ekzistis iam ajn antaŭe. Tiu ĉi oportuno estas tute nova -relative nova, almenaŭ por la movado. La ideo de Internacia Lingvo ekis je la dek naŭa jarcento, malpli ol 15 jaroj antaŭ ĝia fino.



Ju pli mi studas kaj komprenas la esperantan movadon kaj la esperantan lingvon mem, des malpli mi povas akcepti la stultecon aŭ obstinecon en homara speco. Mi estas tute konvinkita ke Esperanto ankoraŭ ne estas oficiale universala ponta lingvo pro la stulteco kaj manko de kompreno inter tiuj gravaj homoj kiuj plurfoje havis oportunojn por puŝi la lingvon universale kaj savi homaron de seriozaj malfacilaĵoj en ĉiutaga komunikada komplekseco.



Nia movado devas zorge serĉi solvon, ne pri la lingvo (ni jam scias ke ĝi funkcias), sed pri maniero oferi integralan ideon por ke ĝi estu akceptita kiel Universala Ponta Lingvo.



Ni sentas nin feliĉaj kiam ni renkontiĝas en konferencoj aŭ seminarioj, kaj kune kun aliaj esperante parolantoj el ambaŭ seksoj, el centoj de landoj, ni interparolis esperante kaj memoras kiom da tempo ni investis en ĝia lernado. Ni ridas kiam ni komparas niajn dekojn da horoj kun pli ol mil da horoj investitaj je la lernado de anglo, germano, franco, ĉino, hispano, japano, ktp.



Kaj, kompreneble, ne estas ebla por ni kompreni kial la homaro ankoraŭ ne adoptas la esperantan integralan komunikadan solvon. Tute nekomprenebla! Nekapableco malkovri la centoj de laŭdindaj bonaĵoj de la lingvo? Nekapableco kompreni novajn, malsamajn ideojn? Simpla stulteco?



Ni certe devas serĉi sistemon por injekti la ideon. Iu maniero tute malsama ol tio, kion ni jam intencis kaj ne funkciis.

Wednesday, April 18, 2007

Verko kaj Laboro

Ekzistas grandega malsameco inter verko kaj laboro. Oni devas precize kaj akurate kompreni tiel malsamecon.

Oni povas dividi la homaron je du partoj: a) verkantoj, kaj b) laborantoj.

Ĉu vi verkas aŭ laboras? Kion vi faras je via vivo por pravigi vian rajton konsumi tion, kion jam produktita estas, sed kion vi bezonas por travivi?

La decido por fabriki ion ne rezultas el via persona aĉetado. Kompreneble! Sed ja rezultas el kolektiva aĉetado. Do, fine, via ĉiutage aĉetado certe influas la celon de fabrikado. Bonvolu ne forgesi ĉi tiujn ideojn. Ni bezonos ilin poste.

Ni vidu nun kial "labori" estas tre malsama ol "verki", eĉ se fine la rezulto de ambaŭ aktivecoj povus esti sama.

Kiam oni verkas oni faras tion, kion oni ŝatas fari. Eble la fina produkto ne estas interesa por la verkanto, sed la verkante tempo ja estas grava por ŝi. Kompreneble, eble la fina produkto ja estas grava por la verkanto. Sed la grava ideo ĉi tie estas ke la verkanto decidas kion fari, ne la aĉetonto (se iu ajn ekzistas!)

Komplete kontraŭe, kiam oni laboras, oni okupiĝis pri io, kion pli eble oni nek ŝatas nek interesas. Plej certe, kiam oni laboras oni malŝatas laborante tempon kaj tute ne interesiĝos pri la fina produkto aŭ servo.

Sed la plej grava malsameco inter labori kaj verki konsistas je la ebleco ricevi aŭ gajni monon por la agado.

La laboro kutime estos farita laŭ kontrakto. Kontraktoj ĉiam mencias kvantojn. La plej grava kvanto rilatas al mono kiu estos ricevata de laboranto.

La verko bezonas imagon. La verko bezonas amon de verkanto al farata ago aŭ al agado mem. Sed la verkanto ne havas iun certecon pri ricevado de mono. La verkanto faras por si mem. La laboranto faras por iu ajn alia.

Verkantoj povus esti pli feliĉaj danke al ilia kontenteco dum verkado. Sed la fina rezulto ĉiam estas tute ne certa.

Laborantoj... Ĉu vi povas finigi la ideon?

Sunday, April 15, 2007

La homara obstineco kontraŭ lingva solvo

Ĉiuj uloj havas langon. La movado de lango kombinata kun lipa movado kaj eliro de vento el pulmoj agas vortojn. Ni ne estas la nura specio kun ebleco por agi vortojn, nek la nura specio por kompreni signifojn de vortoj. Oni pensis delonge ke papagoj kiuj perfekte eblas prononci homarajn paroladojn, povis kompreni nenion, kion ili parolis. Sed tiu ideo estas jam tute malsama. Hodiaŭ, danke al esplorado de inteligentaj sciencaj esploristoj, ni nun pozitive scias ke la papagoj ne nur normale komprenas tion, kion ili parolas, sed ni ankaŭ nun scias ke ili povas apliki lingvajn regulojn al iliaj paroladoj.

Virino, kiu dum longe estas havanta belan papagon, perceptis kiel, la malbone nomita "besto aŭ birdo", komencis vere konjugacii verbojn en malsamaj situacioj al tiuj, kiuj la birdo jam antaŭe uzis. La ino ĉiam parolis angle al birdo. La birdo diris foje: "Bird flies. Bird flies." Sed unufoje ŝi klare aŭdis kiam la birdo diris: "The bird flied...". Kompreneble, la birdo aplikis aŭtomatan regulon, vere logikan regulon por formigi la preteran formon. Tiu ĉi regulo ne estis instruata al birdo de neniu. La birdo nur uzis bazan logikon kaj intencis diri ion, kion ne estis "korekta" laŭ la kutima parolado de la angla lingvo.

Se tiu ĉi travivaĵo ne klare provas la eblecon de papagoj por kompreni vortojn, mi devas relerni tuton en mia vivo.

Se la birdo estis dirinta "the bird flew", do ni povus jesi ke ĝi nur ripetis vortojn. Sed la birdo diris precipe "the bird flied", kaj tiu estas lingva eraro. Sed tiel eraro klare provas ke la birdo vere intencis apliki lingvan regulon. Do, la birdo ne nur ripetas, sed la birdo vere komprenas tion, kion ĝi parolas.

Nu, ni pensu pri esperanto kaj la papagoj. Ĉu vi povas imagi la grandan oportunecon por inviti novan specion al parolado kun ni? Imagu momente ke vi ne bezonas homan eston por paroli. Imagu momente ke vi povus subteni paroladon kun papago. La ekzemplo kun papago provas ke tiu specio vere povas lerni kaj depreni regulojn por korekte esprimi siajn pensojn.

Lerni anglon aŭ iun ajn kulturan lingvon estas certe multe pli malfacila ol lerni esperanton. Ni ne devas forgesi ke la reguloj por paroli esperanton estas tute sen esceptoj. Do, la birdo certe estus dirinta "la birdo flugis..." anstataŭ "the bird flied". Kaj la frazo "la birdo flugis..." estus korekta parolada maniero. Tiu ĉi estas nur unu ekzemplo de korekta parolada maniero. Sed, ĉu ni povas imagi la verajn eblecojn se papagoj estus eksponataj al esperanta parolado?

Mi supozas ke eksponado al esperanto donus al papago oportunon por provi ĝian eblecon vere interparoli kun homaj estoj. Kelkfoje, ni laciĝas pro paroli kun homaj estoj. Estus bona mallaco havi oportunon interparoli kun estoj sen kulturaj antaŭjuĝoj. Papagoj kun esperanto donus al ni tiel eblecon.

Pensu momente pri la pensado inter la menso de papago. La papago aŭdas kutime vortojn, frazojn kaj esprimojn diratajn de homaj estoj. Sed la papago estas konstante eksponata al mallogikaj uzadoj de vortoj, frazoj kaj esprimoj de homaj estoj. Mallogiko kondukas al neŭroza situacio. La birdo perdas konfidon en parolado kaj decidas ludi, anstataŭ vere uzi vortojn por komuniki pensojn.

La lernado de esperanto estus certe facila por papagoj. Kial ne ĉiuj povas simple kompreni ke tiel lernado estus, do, multe pli facila ankaŭ por homaj estoj?

Ĉi tiu estas nur unu el multaj ekzemploj de la malracia obstineco de multaj homaj estoj kiuj eĉ "estroj" nomiĝas. Se la homaro havas tielajn malraciajn estrojn, kiel oni povas pensi pri verajn ŝanĝojn?

Hodiaŭ, esperanto ne estas la sola internacia ponta lingvo nur pro malracia obstineco de stultaj estroj, kelkfoje nomitaj "politikistoj".